مقدمه
وقتی انسان از دنیا می رود عالم او عوض می شود، دنیا عالمی است که در آن سعادت و شقاوت ، حق و باطل ، دروغ و راست ، خلوص و آلودگی ، نظافت و خباثت ، کفر و ایمان ، صالح در هم آمیخته است . اما عالم قبر و برزخ عالم صدق و حقیقت و واقعیت محض است .اخلاق و افعال واعمالی که انسان در دنیا انجام می دهد، در عالم برزخ به صورت واقعی خود جلوه می کنند. ظاهر و باطن در آنجا اختلافی ندارند و هر دو، یک حقیقت واحداند.
اعمال انسان نیک باشد یا بد، در عالم برزخ مجسم می شوند و صورتی مخصوص به خود دارند. اعمال نیک در آن جا به صورت شخصی زیبا و قد رعنا و خوش اخلاق جلوه می کند. انسان به او می گوید: چه کسی هستی ، تا به حال صورتی زیباتر با لباس عالی تر و بوی خوشتر از تو ندیده ام ؟
در پاسخ می گوید: همان عمل نیک تو هستم . عمل صالحی که در دنیا انجام دادی و تا روز قیامت با تو هستم و جدا نمی شوم .
اعمال قبیح و زشتی که انسان در دنیا انجام می دهد به صورت زشت و بدقیافه و بد خلق با لباس کثیف و بوی گند، مجسم می شود. انسان به او می گوید: کیستی ؟ تا به حال صورتی مانند تو زشت و بدقیافه و بویی چون بوی توزنند ندیده ام ؟
در جواب می گوید: عمل بد و ناپسند تو هستم ، همان عمل زشت و قبیحی که در دنیا انجام می دادی . تا روز قیامت هم با تو هستم و جدا نمی شوم .
اعمالی که انسان در دنیا انجام می دهد دو صورت دارد. اول ، صورت ظاهر که همان پیکره و جسد عمل است . دوم ، صورت باطن که همان روح و جان عمل است . انسان از آن خبر ندارد تا اینکه در عالم برزخ آشکار شود.
مثلا، موقعی که انسان نماز می خواند ممکن است برای خدا و به فرمان او آن را انجام داده باشد و ممکن است برای ریا و خودنمایی باشد. پس روح نماز دو تا شد در حالی که پیکره آن ، که همان عمل ظاهری است یکی می باشد. اگر برای خدا باشد با صورتی زیبا و خوش لباس ، خوش خو و خوش بو به طوری مجسم می شود که انسان از دیدن آن لذت می برد و اگر برای خودنمایی و ریا باشد به صورت زشت و کریه ، بدقیافه ، بدخو و بدجلوه می کند به طوری که انسان از دیدن آن ناراحت و شرمنده می شود.
در این جا مناسب است صورتهای برزخی بعضی از افراد و بعضی از چیزها را بیان کنیم و آنها از این قرارند.
صورت برزخی مردم را نشان داد
افرادی که در دنیا زندگی می کنند، در ظاهر همه آنها به صورت انسانند. بیننده ، آنها را انسان حساب می کند. ولی اخلاق آنان متفاوت است . اختلاف اخلاقی و تفاوت ملکات و غریزه ها، موجب اختلاف شکلها و صورتها میگردند و آنها در برزخ و قیامت با صورتهای گوناگون و متفاوت وارد می شوند.
از ابی بصیر روایت شده است که گفت : در خدمت امام جعفر صادق علیه السلام به حج مشرف شدیم ، هنگامیکه در حال طواف بودیم . عرض کردم : فدایت شوم ، ای فرزند رسول خدا! آیا تمام این خلق را می آمرزد و از گناهان آنان صرفنظر می کند؟
فرمود: ای ابوبصیر! اکثر این افرادی که می بینی از میمون ها و خوکها هستند. ابوبصیر می گوید: عرض کردم : آنان را به من نیز نشان بده .
آن حضرت تکلم به کلماتی کرد و پس از آن دست خود را روی چشمان من کشید. ناگهان آنها را که نه صورت خوک و میمون بودند دیدم و این امر موجب وحشت من شد. آن حضرت دوباره دست خود را بر چشمم کشید، آنها را به همان صورتهای اولیه مشاهده کردم .
سپس فرمود: یا ابا محمد (کنیه ابابصیر است ) شما در میان بهشت خوشحال و مسرورید و در طبقات آتش شما را می جویند و یافت نمی شوید. سوگند به خدا که سه نفر از شما در آتش با هم نخواهید بود. سوگند به خدا دو نفر از شما با هم نخواهید بود. سوگند به خدا یک نفر هم نخواهد بود. (کنایه از اینکه شمایی که ظاهر و باطنتان یکی است و مؤ من حقیقی هستید به شکل حیوانات نمی شوید و در جهنم نمی روید او در صحرای قیامت و برزخ به شکل انسان وارد می شوید.
صورت برزخی خود و دیگران را دید
نقل شده است : شخصی از اهل فکر، در گوشه ای از صحن حضرت امام رضا علیه السلام نشسته و در دریای از تفکر فرو رفته بود. یک مرتبه حالتی به او دست داد، صورت ملکوتی افرادی را که در صحن مطهر بودند مشاهده کرد. دید خیلی عجیب است !
صورتهای مختلف زننده و ناراحت کننده از اقسام حیوانات ، بعضیاز آنها، صورتهایی بود که از شکل و قیافه چند حیوان حکایت می کرد. درست مردم را تماشا کرد، دید در بین جمعیت کسی نیست که صورتش سیمای انسان باشد مگر یک نفر سلمانی که در گوشه صحن ، کیف خود را باز کرده و مشغول اصلاح و تراشیدن سر کسی است و فقط او به شکل و صورت انسان می باشد.
آن شخص با عجله خود را از بین جمعیت به او که نزدیک در صحن بود رسانید، سلام کرد و گفت : ای آقای سلمانی ! می دانی چه خبر است ؟
او خندید و گفت : آقا تعجب مکن ، آئینه را بگیر و خودت را نگاه کن ؟ وقتی آئینه را گرفت و در آن نگاه کرد، دید صورت خود او هم به شکل حیوانی است . عصبانی شده و آئینه را بر زمین زد.
سلمانی گفت : ای آقا! برو خودت را اصلاح کن آئینه گناهی ندارد.
صورت ملکوتی ده طایفه
از براء بن عازب نقل شده است که گفت : معاذ بن جبل در خانه ابو ایوب انصاری نزدیک رسول خدا صلی الله علیه و آله نشسته بود. معاذ از رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره آیه :
یوم ینفخ فی الصور فتاءتون افوجا”سئوال کرد. حضرت در پاسخ فرمود: ای معاذ! از امر عظیمی پرسش کردی ! آنگاه رسول خدا صلی الله علیه و آله بگریست و فرمود: ده طایفه از امت من متفرق محشور می شوند به طوری که خداوند آنها را از مسلمانان دیگر جدا کرده و صورتهای آنها را به چهره های گوناگونی تبدیل نموده است .
گروهی از آنان بهصورت بوزینه محشور می شوند، آنان سخن چینانند.گروهی به صورت خوک اند و آنان حرام خورانند.گروهی صورتهایشان به طرف پایین و پاهایشان به طرف بالا قرار دارد و بدین کیفیت روی زمین محشر کشیده می شوند، آنان ربا خوارانند.گروهی نابینا هستند و در حال کوری به این طرف و آن طرف متحیرانه می دوند.آنان کسانی هستند که در وقت حکم کردن ، مراعات عدالت را ننموده و در بین مردم ، جور و ستم روا داشته اند.گروهی کر و لالند و تعقل و ادراک ندارند. آنان کسانی هستند که به کردار و اعمالی که انجام می دهند خودپسندانه می نگرند.برخی زبانهایشان در حالی که روی سینه هایشان افتاده آن را می جوند و از دهان آنها چرک و خون جاری است . به طوری که اهل محشر از این منظره نفرت کنند، آنان علما و خطبایی هستند که گفتار با کردارشان مطابقت ندارد.بعضی دستها و پاهایشان بریده است ، آنان کسانی هستند که همسایگان خود را اذیت و آزار می دهند.
بعضی دیگر به شاخه هایی از آتش به دار آویخته شده اند، آنان جاسوسان و نمامانی هستند که در نزد سلطان ، به ضرر مردم سخن چینی و سعایت می کنند.
عده ای هستند که بوی گندشان از بوی جیفه و مردار بیشتر است . آنان افرادی هستند که از لذتها و شهوتها پیروی کرده و از اموال خود حق خدا را نمی دهند.
گروهی دیگر کسانی هستند که لباسهایی از ((قطران )) و تیر پوشیده اند و آنها به بدنشان چسبیده است . آنان اهل کبر و خودپسندی و تفاخر هستند.
در این روایت شریفه خصوصیات صورتهایملکوتی اهل گناهان کبیره ، بیان شده است بالاخص آنان که به صورتهای میمون و خوک در محشر حضور پیدا می کنند.
صورت برزخی ذکر خدا
هر کار و عملی که انسان در دنیا انجام دهد در عالم برزخ با صورت ملکوتی و جلوه مخصوص به خود بروز و ظهور می کند. اگر او کاری ناپسند انجام داده باشد جلوه برزخی آن ، موقع دیدن آن کار برای ایشان ناخوش آیند است و اگر کار پسندیده و خوبی انجام داده باشد جلوه ملکوتی آن موقع مشاهده اعمال ، برای او زیبا و خوش قیافه است و انسان از دیدن آن شاد می شود و لذت می برد.
یکی از کارهای خوب و پسندیده ، ذکر خدا گفتن است که جلوه برزخی آن ، برای صاحبش مسرت بخش و فرح انگیز می باشد.
حضرت صادق علیه السلام از جدش رسول خدا، روایت کرده که آن حضرت فرمود: هنگامی که مرا به آسمان بردند، داخل بهشت شدم ، دیدم آن حضرت فرمود: هنگامی که مرا به آسمان بردند، داخل بهشت شدم . دیدم آن جا زمین های بسیاری بدون زراعت و کشت مانده است و فرشتگانی را دیدم که در آن جا، گاهی مشغول کار می شوند، خشتی از طلا و خشتی از نقره روی هم می گذارند و ساختمان بنا می کنند و گاهی دست از کار می کشند و استراحت می نمایند.
به فرشتگان گفتم : به چه علت شما گاهی مشغول ساختن می شوید و گاهی دست از آن برمی دارید
و بیکار می مانید؟
فرشتگان گفتند: وقتی نفقه و بودجه و مصالح برای ما برسد مشغول کار ساختمان می شویم و هنگامی که مصالحی برای ما نرسد دست از کار بر می داریم و صبر می کنیم تا موقعی که نفقه و امکانات برای ما برسد.
حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم به آنان فرمود: نفقه و بودجه شما چیست ؟ گفتند: نفقه ما ذکر گفتن مؤ من در دنیا است . وقتی مؤ من بگوید: ((سبحان الله ، لا اله الا الله ، الله اکبر)) ما هم برای او ساختمان بنا می کنیم و زمانی که از گفتن ذکر لب فرو بندد و مشغول کاری دیگری شود ما نیز از کار کردن دست بر می داریم .
نیز آن حضرت فرمود: زمانی که به باغ های بهشت مرور کردید در آن ها بگردید و از میوه های آن ها استفاده کنید. عرض کردند: یا رسول الله ! مراد از باغ های بهشت چیست ؟ فرمود: مجالسی که در آن جا ذکر خداوند عزوجل کرده شود.
حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم روزی عبورشان به مردی افتاد که در باغ خود مشغول کاشتن درخت بود. ایستاد و فرمود: ای مرد! آیا می خواهی ترا راهنمایی کنم برکاشتن درختانی که ریشه آن ها ثابت تر و رشدشان سریع تر و میوه شان خوش بوتر و بادوام تر است ؟
عرض کرد: بلی ، یا رسول الله ! فرمود: وقتی که صبح یا شام کردی بگو! ((سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر)) در این صورت خداوند متعال برای هر
تسبیحی ده درخت از انواع میوه ها در بهشت برای تو کشت می کند.
و فرمود: کسی که دوست دارد، در باغ های بهشت بچرد و از میوه های آن بخورد زیاد فکر خداوند متعال را گوید و کسی که زیاد ذکر خدا را گوید: خداوند او را در سایه های درختان بهشت قرار دهد.
از این چند روایت به دست می آید که جلوه ملکوتی و برزخی ذکر خدا، درخت و میوه و سایه و نسیم فرح انگیز بهشت است .
صورت برزخی اعمال مؤ من
هر عملی که انسان در دنیا انجام می دهد دو صورت پیدا می کند. صورت ظاهری و باطنی . صورت ظاهری آن ، همان اعمالی است که در دنیا انجام می دهد و چیزهایی است که مشاهده می شود. مانند ظاهر نماز و قرآن خواندن ، احسان و نیکی کردن ، جهاد و مبارزه نمودن ، ظلم و ستم روا داشتن ، قتل و غارت و فساد و جنایت کردن ، غیبت و تهمت زدن و هتک آبروی مردم نمودن است .
صورت واقعی اعمال ، غیر از این ها است که ذکر شد. هر عملی که در دنیا انجام می گیرد. بعد از مرگ ، در عالم برزخ و قیامت تجسم پیدا می کند و به صورت های گوناگونی در می آید مثلا نماز شب ، صورت واقعی آن چراغ و روشنی در قبر است ، قرآن خواندن ، به صورت واقعیش جوان زیبا در قیامت است ، نماز جمعه و نماز جماعت ، صورت اصلیش عروس زیبا و خوش قیافه است ، غیبت کردن و تهمت زدن به شکل مار و عقرب بروز کردناست ، ظلم و تعدی کردن به حقوق دیگران ، باطن آن تاریکی و ظلمت در قبر و روز قیامت است .
اعمال و کردار مؤ منان در عالم برزخ ، به زیباترین شکل و قیافه مجسم می شوند و انسان را از ترس و وحشت آن عالم نجات می دهند.
ابوبصیر از امام باقر علیه السلام نقل می کند: چون بنده مؤ من از دنیا برود، شش صورت با او داخل قبر می شوند که یکی از دیگری زیباتر است . در میان آن ها یکی از همه سیمایش نیکوتر و قیافه و جمالش و جمیل تر و بویش پاکیزه تر و صورتش نظیف تر است .
یکی از آن شش صورت در طرف راست و دیگری در طرف چپ و سومی در مقابل او، چهارمی در پشت سر و پنجمی در نزد پای مؤ من قرار می گیرند و آن صورتی که از همه نیکوتر است در بالای سر او می ایستد و بر همه آن ها نظارت می کند.
در این حال اگر مانعی از جانب راست میت پیش آید صورتی که رد طرف راست او قرار دارد مانع را از آن دفع می کند، اگر آن مانع از طرف چپ پیش آید صورت طرف چپی او را دفع می کند و همین طور در هر یک از جهات ششگانه اگر مانعی برسد صورتی که در همان جهت است آن را دفع می نماید.
صورتی که از همه نیکوتر و در بالای سر قرار گرفته است ، رو می کند به صورت های دیگر و می گوید: شما کیستید؟ خداوند جزای خیر به شما دهد.صورتی که درطرف راست میت است در پاسخ می گوید: نماز هستم . آن که در طرف چپ است می گوید: زکوه هستم . صورتی که در مقابل رو قرار دارد می گوید: روزه ام و صورتی که در پشت سر او واقع شده است می گوید: حج و عمره او می باشم و صورتی که در نزد پای اوست می گوید: بر و احسان و نیکی هستم که از طرف او به برادرانش رسیده است .
بعد صورت ها به آن صورت نیکوتر می گویند: تو کیستی که قیافه ات از همه زیباتر، و بویت پاکیزه تر است ؟ در جواب می گوید: من ولایت آل محمد هستم . آمده ام که اگر مشکلی برای این شخص پیش آید و شما نتوانید آن را حل کنید برای او حل کنم و از گرفتاری نجاتش دهم ).
صورت برزخی نیت ها
نه این که تنها اعمال و کردار تجسم پیدا می کنند، بلکه در عالم برزخ نیت های خوب و بد هم ، قیافه به خود می گیرند و به صورت های متناسب با خود در می آیند و اعمال روحی مانند اعمال بدنی تجسم پیدا می کند.
امام صادق علیه السلام فرموده است : وقتی شخص با ایمان را در قبر می گذارند، دری از بهشت به رویش گشوده می شود و جایگاه خود را در آن می بیند. از آن دری که به عالم غیب گشوده شده است ، مردی با چهره زیبا و اخلاق نیک داخل قبر می شود. مؤ من به او می گوید: کیستی که از توخوب روتر و خوش سیماتر ندیده ام ؟ پاسخ می دهد: نیت خوب تو هستم که در دنیا بر آن بودی و عمل نیک تو هستم که در دنیا انجام داده ای .
و موقعی که کافر را در قبر می گذارند دری از جهنم به رویش گشوده می شود و جایگاه خود را در آتش می بیند. سپس از آن دری که به آتش گشوده شده است ، مردی زشت صورت و بداخلاق داخل قبر می شود. شخص کافر به او می گوید: کیستی که من صورتی از تو قبیح تر و زشت تر ندیده ام . پاسخ می دهد: نیت ناپاک و خبیث تو هستم که در دل داشتی !
صورت اعمال بعد از عالم برزخ
تجسم اعمال و نیت ها، تنها مربوط به عالم برزخ نیست . بلکه هنگامی که قیامت فرا می رسد اعمال نیک یا بد هر انسانی که در برزخ تجسم یافته بود با او از قبر خارج می شوند.
حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: موقعی که مردم از قبرها بیرون کشیده می شوند با هر انسانی ، اعمالی را که در دنیا انجام داده است هماره او از قبر خارج می گردد؛ زیرا عمل هر فرد، در قبر با او هم نشین بوده استاز آیات و اخبار به دست می آید: همه اعمال خوب افراد با ایمان ، به صورت موجودی زیبا و جمیل ، متمثل می شوند و در کنار صاحب عمل قرار می گیرند. نیز استفاده می شود که : پاره ای از اعمال نیک آدمی تمثل مستقل دارند. از جمله حضرت رسول صلی الله علیه و آلهو سلم فرموده است : بهشت ، زمینی ساده و هموار است . ذکر ((سبحان الله و بحمده )) نهالی می باشد که در آن نشانده می شود.
روایت دیگری از امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی مؤ من از قبر خارج می شود. مثالی با او نیز خارج می گردد و به وی می گوید: کرامت الهی و سرور و شادمانی بر تو بشارت باد.
مؤ من در پاسخ می گوید: خداوند ترا بشارت خیر دهد. آن مثال ، در منزل های قیامت پیوسته با اوست و مؤ من را از آنچه می ترسد ایمنی و رامش داده و به آنچه که دوست دارد مژده و بشارت می دهد. این برنامه ادامه می یابد تا مرد مؤ من در پیشگاه الهی آگاهم ساختی ؟
مثال در جواب می گوید: خشنودی و سروری هستم که در دل برادرانت ایجاد می کردی و آنان را شاد و خرسند می ساختی . من از آن سرور آفریده شده ام تا بشارت و مژده ات دهم و در موقع وحشت ، با تو ماءنوس باشم .
