داستانی از امام موسی بن جعفر(ع)
مرحوم کلینی در الکافی و شیخ مفید در الارشاد، داستان زیبایی در این زمینه نقل نموده‌اند:
شخصی می‌گوید: پسرعمویی داشتم به نام حسن بن عبدالله که از عابدترین مردم زمانه خود بود و خلیفه از او پروا داشت. به دلیل تلاش و جدیتی که در دینداری از خود نشان می‌داد، گاهی خلیفه را با کلماتی تند، موعظه می‌نمود و امر به معروف و نهی از منکر می‌کرد وخلیفه هم او را تحمل می‌کرد. روزی امام کاظم(ع) او را در مسجد دید، به او فرمود: «روشی که تو داری مورد علاقه و موجب خوشحالی من است. تنها مشکل تو این است که از معرفت به دور هستی، معرفت را به دست آور». به امام عرض کرد: معرفت چیست؟ امام(ع) فرمود: «فهم دین از راه حدیث؛ برو و از راه احادیث فهم را به دست آور». پرسید: از چه کسی؟ امام(ع) فرمود: «از فقهای مدینه؛ البته آنچه آموختی، به من عرضه کن». امام(ع) تمام آموخته‌های او را باطل دانست و بار دیگر فرمود: «برو فهم دین را به دست آور». به امام عرض کرد: من در پیشگاه پروردگار احتجاج خواهم کرد که شما راه را به من نشان ندادید؛ مرا به معرفت راهنمایی کنید. اینجا بود که امام(ع) پس از ایجاد عطش در وی، راه حقیقی را به وی نشان داد و حقانیت امیرالمؤمنین(ع) و حوادث بعد از رحلت پیامبر(ص) را برای او بازگو نمود و جانشینی امامان بعد از پیامبر(ص) را یک به یک تا زمان خود بیان کرد و سپس از امامت خود برای او سخن گفت. او از امام(ع) درخواست معجزه کرد و امام، معجزه‌ای به او نشان داد.
از این داستان به خوبی استفاده میشود، قدم اول در راه سیر و سلوک و تقرب به پروردگار، معرفت است و انسان بدون معرفت، به جایی نمی‌رسد.
“راه های رسیدن به خدا
مهمترین عوامل مؤثر در رسیدن به قرب الی الله چنین است:
الف) ایمان به خداوند
اگر بخواهیم به درجات عالی «تقرّب الی الله» دست یابیم، باید بالاترین مراتب ایمان را درک کنیم. امام علی (ع) میفرماید: «أقربُ النّاس مِنَ اللهِ سبحانَهُ أحْسَنُهم ایماناً؛ نزدیکترین مردم به خدای سبحان، نیک ایمان ترین آنهاست»؛
ب) ترک گناهان، انجام واجبات و رعایت اخلاق و آداب دینی
در کنار موارد یادشده، ترک محرمات، انجام واجبات، رعایت اخلاق و آداب دینی و انجام مستحبات و ترک مکروهات نیز متمّم و مکمّل حرکت در مسیر الی الله است. در ذیل به احادیثی دراین باره اشاره میکنیم:
1- شب زنده داری: امام حسن عسکری (ع) در این باره می فرمایند: «اِنَّ الوُصُولَ اِلی اللهِ عَزّوجلَّ سَفَرٌ لا یُدرَکُ اِلّا بِامتِطاءِ اللَّیلِ؛ وصول به خداوند عزوجل سفری است که جز با عبادت در شب حاصل نگردد»؛
2- خوشرویی با مردم: امام سجاد (ع) می فرمایند: «إِنَّ أَقْرَبَکمْ مِنَ اللَّهِ أَوْسَعُکمْ خُلْقا؛ نزدیکترین شما به خداوند، خوش خلق ترین شماست»؛
3- حقگویی: امام علی (ع) می فرمایند: «أقرَبُ العِبادِ إلَی اللّه ِ تعالی أقوَلُهُم لِلحَقِّ و إن کانَ علَیهِ، و أعمَلُهُم بالحَقِّ و إن کانَ فیهِ کرهُهُ؛ نزدیکترین بندگان به خدای متعال، حقگوترین آنهاست؛ هرچند به زیانش باشد و عمل کننده ترین آن هاست به حق، هرچند برخلاف میلش باشد»؛
4- تواضع: امام صادق (ع) می فرمایند: «فِیمَا أَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی دَاوُدَ ع یا دَاوُدُ کمَا أَنَ أَقْرَبَ النَّاسِ مِنَ اللَّهِ الْمُتَوَاضِعُونَ کذَلِک أَبْعَدُ النَّاسِ مِنَ اللَّهِ الْمُتَکبِّرُون؛ از وحیهای خدای عزوجل به داود این بود: ای داود، همچنانکه نزدیکترین مردم به خدا فروتناناند، دورترین مردم از خداوند هم متکبرین هستند»؛
5- انجام گناه نیز از موانع قرب الهی است که باید از آن پیشگیری کرد. امام محمدباقر (ع) در بیان اثر گناه تکبر در دوری از خداوند میفرماید: «الجَبّارونَ اَبعَدُ النّاس منَ اللهِ عزّوجلَّ یومَ القیامَهِ؛ دورترین مردم از خداوند عزّوجل در روز قیامت سرکشانِ متکبّر هستند»؛
پ) نماز
پس از ترک گناهان و انجام واجبات، «نماز با توجه و حضور قلب» نقش بسزایی در طی این مسیر دارد؛ به ویژه نماز که مصداق کامل عبادت است و در روایات به تأثیر آن در «تقرّب الی الله» تأکید شده است. امام کاظم (ع) در این باره می فرمایند: «أَفْضَلُ مَا تَقَرَّبَ بِهِ الْعَبْدُ إِلَی اللَّهِ بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ بِهِ الصَّلَاة؛ بهترین چیزی که بنده پس از شناخت خدا با آن به درگاه الهی تقرّب پیدا میکند، نماز است؛» همچنین، در نماز نزدیکترین حالِ بنده به خدا، حالی است که در سجده است: «أقرَبُ ما یکونُ العَبدُ إلَی اللّه ِ و هُو ساجِدٌ»؛
ت) شناخت اهلبیت (علیهم السلام)
توجه به این نکته نیز لازم است که شناخت خداوند و اطاعت از او، بدون شناخت اهلبیت، میسّر نیست؛ بنابراین، ارتباط با آنان حتّی در قالب «توسّل» نیز انسان را در رسیدن به قرب الهی کمک میکند. قرآن دراین زمینه در آیۀ 35 سورۀ مائده میفرماید:
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسیلَةَ وَ جاهِدُوا فی سَبیلِهِ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ (مائده:35). ای کسانیکه ایمان آورده اید، از [مخالفت فرمان] خدا بپرهیزید! و وسیله ای برای تقرب به او بجویید! و در راه او جهاد کنید، باشد که رستگار شوید.
در روایات بیان شده که اهلبیت خود را به عنوان وسیله [ای برای تقرّب به خداوند] معرفی کرده اند.
هرچه انسان در این مسیر، اسباب بیشتری را فراهم کند، زودتر به قرب الهی نائل میشود و پروردگار را همیشه حامی و در کنار خود میبیند.”مرکز پاسخگویی به سوالات و تعلیمات اسلامی.
راههای مثل محبت اهل بیت علیهم السلام ،پیروی از قرآن ،عمل صالح ،جهاد در راه خدا،صبر،انفاق،صله رحم،تواضع و فروتنی،انجام واجبات و ترک محرمات و علاقه به مستحبات و دوری از شبه ها تفکر و تعمق در آیات الهی در ارض و سمات ،توبه و استغفار،حق الناس،حق الله،،دوری از طاغوت ،امر به معروف و نهی ازمنکر،خیرات و مبرات،تولی و تبری،صدقه،یتیم نوازی،اطعام به گرسنگان،نیکی به دیگران ،مهربانی با پدر و مادر،مهربانب با همسر و فرزندان و اقوام و همسایگان و سایر مردم ،از رذایل اخلاقی دور شدن و به فضال اخلاقی توجه داشتن و… همگی راههای برای تقرب به خداوند است .
نکته مهم :راههایی وجود دارد که مسیر الی الله را نزدیک و سهل میکند که اول آن ایمان به خدای واحد (اذکار الهی را با نیت قلبی و عملی انجام دادن آن مثل دعا ،ذکر و سجده و… )، محبت اهل بیت علیهم السلام (شناخت امام زمان و خصوصا محبت به سید الشهداء و ذکر صلوات بر معصومین علیهم السلام )، پیروی از فرامین قرآن (خواندن و تعمق و تفکر و تعمل در این آیات الهی و عمل به آن )،توبه و استغفار،و کمک به برطرف کردن رفع و غم از دیگران خصوصا یاری رساندن به مستمندان و اخلاق حسنه داشتن جزوء برجستگی های این تقرب محسوب میشود.تمام این موارد عمل صالح کحسوب میشود.
در کتاب الکافی از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده است که فرمود:
«هَبَطَ جَبْرَئِيلُ عَلَى آدَمَ(ع) فَقَالَ يَا آدَمُ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أُخَيِّرَكَ وَاحِدَةً مِنْ ثَلَاثٍ فَاخْتَرْهَا وَ دَعِ اثْنَتَيْنِ فَقَالَ لَهُ آدَمُ يَا جَبْرَئِيلُ وَ مَا الثَّلَاثُ فَقَالَ الْعَقْلُ وَ الْحَيَاءُ وَ الدِّينُ فَقَالَ آدَمُ(ع) إِنِّي قَدِ اخْتَرْتُ الْعَقْلَ فَقَالَ جَبْرَئِيلُ لِلْحَيَاءِ وَ الدِّينِ انْصَرِفَا وَ دَعَاه فَقَالا يَا جَبْرَئِيلُ إِنَّا أُمِرْنَا أَنْ نَكُونَ مَعَ الْعَقْلِ حَيْثُ كَان»: «جبرئیل بر آدم(ع) فرود آمد و گفت: ای آدم به من فرمان رسیده است که از تو بخواهم تا یکی از سه چیز را برگزینی؛ پس یکی را برگزین و دو تای دیگر را واگذار: حضرت آدم(ع) به جبرئیل گفت: آن سه کدامند؟ جبرئیل فرمود: 1- خرد، 2- حیا و 3- دین. آدم(ع) گفت: من خرد را بر می‌گزینم. آن‌گاه جبرئیل به حیاء و دین گفت: دور شوید و او را به حال خود واگذارید! آنها گفتند: ای جبرئیل! به ما فرمان داده شده است که هر جا عقل باشد، با آن باشیم».
