زندگی حضرت خضر پیامبر و اولیای الهی

خضر یکی از اولیاء و پیامبران الهی است که معاصر حضرت موسی بود و شخصیتی مجهول الحقیقه در فرهنگ اسلامی و دارای مقامی خاص در عرفان اسلامی که به ادبیات فارسی و فرهنگ عامه نیز راه یافته است. نام او به دو صورت خِضْر و خَضِر ضبط شده است.

بنابر نقل های متعدد، نام یا لقب خضر برای او از این روست که وی بر هر جاکه بنشیند یا نمازبگزارد زمین زیر پا و اطراف آن سبز و خرّم می گردد.

در اینکه آیا حضرت خضر(علیه السلام) پیامبری از پیامبران یا بنده ای از بندگان صالح خدا بوده، بحث و گفت وگوست. در بعضی اخبار آمده است که خضر و ذوالقرنین پیامبر نبوده؛ بلکه هر دو عالم بودند.

امّا بسیاری از علما به استناد برخی آیات و روایات معتقدند که حضرت خضر(ع) پیامبری از پیامبران خدا بوده است.

علّامه طریحی می گوید: بسیاری از علما می گویند، وی پیامبر بوده و استدلال کرده اند به اینکه به موسی گفت: «وَمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِی؛ هرگز این کارها را از پیش خود انجام ندادم. »

علّامه طباطبایی پس از آنکه مسئله عالم بودن خضر را مطرح می کند، می گوید:

لیکن آیات نازل شده در قصّه خضر و موسی ظاهر در این است که وی پیامبر بوده است.

و آنگاه اضافه می کند:

آنچه که از روایات نبوی و از طریق اهل بیت وارد شده؛ چنان که محمّد بن عمّاره از امام صادق(علیه السلام) آورده، به دست می آید که خضر پیامبری مرسل بوده است که خداوند وی را به سوی قومش فرستاد. او نیز مردم را دعوت به توحید و اقرار به انبیاء و رسل و کتاب های آسمانی نمود.

نام وی صریحآ در قرآن نیامده، اما در آیات ۶۰ تا ۸۲ سوره کهف ماجرایی اسرارآمیز درباره دیدار موسی علیه السلام با بنده ای صالح حکایت شده که از او با تعبیر «عَبْداً مِنْ عِبادِنا آتیناهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا و عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً» یاد شده است. قریب به اتفاق عالمان اسلامی این بنده صالح را خضر خوانده اند.

خضر(علیه السلام) از شاهزادگان بود و پدرش مال و نعمت بسیار داشت؛ امّا خضر دوستدار حکمت بود و به راه پیغمبری می رفت و تا در خانواده خود بود، به راهنمایی گمشدگان و دستگیری بینوایان می پرداخت و چون به پیغمبری رسید، به راهنمایی قوم ذوالقرنین فرمان یافت. ذوالقرنین از جهان داری آگاه بود و خضر را گرامی داشت و خداپرستی وی را ستایش و در کارها با وی مشورت می کرد و کار دین و شریعت مردم را به او محوّل ساخت.

از روایات چنین بر می آید که خضر را خدا به سوی قومش مبعوث فرموده بود و او مردم را به سوی توحید و اقرار به انبیاء و فرستادگان خدا و کتاب های او دعوت می کرد. از معجزاتش این بود که روی هر زمین خشکی می نشست، زمین سبز و خرّم می گشت و به همین دلیل او را خضر (سبز) نامیده اند. نام اصلی خضر، بلیا بن ملکان بن عامر بن افهشد بن سام بن نوح(علیه السلام) است.

 ویژگی های خضر (علیه السلام)

حضرت خضر(علیه السلام) دارای ویژگی های زیادی است که به برخی از آن ها به استناد روایات اشاره می کنیم:

1 – نوشیدن آب حیات

وی از جمله کسانی است که به چشمه آب حیات دست پیدا کرده و مقداری از آن را نوشیده است.

2 – عمر جاویدان

خضر (علیه السلام) هم اکنون زنده است و تا نفخ صور زنده خواهد بود.

امام رضا (علیه السلام) فرمود: خضر از آب حیات نوشید پس او زنده است تا نفخ صور دمیده شود. حلبی نیز در همین راستا آورده است که: «اجمع العلماء بالنقل علی کون الخضر حیا باقیا الی الان».

3 – قدرت و نیرومندی

خداوند به خضر (علیه السلام) توان و قدرت نیرومندی عطا کرده، چنانکه طریحی می نو یسد: خداوند به خضر توان و قدرت بسیار بالایی عطا کرد. و مسوول مقدمه الجیش ذی القرنین بوده است.

4 – سر سبزی زمین از قدم های خضر

از خصوصیات و ویژگی های خضر این بوده که به هر کجا می نشسته آنجا سر سبز می گشت.

امام صادق (علیه السلام) فرمود: بر هیچ تخته خشکیده ای نمی نشست مگر آنکه سبز می گشت و بر هیچ زمینی بی آب و علف قرار نمی گرفت مگر آن که سر سبز می گشت و به همین جهت خضر نامیده شد. همچنین گفته شده که هر گاه به نماز می ایستاد اطرافش سر سبز می گشت.

5 – یاد کردن ایشان در قرآن به نام عالم

قرآن مجید هر چند آشکارا نام او را نبرده است اما از او به عنوان عالم یاد کرده است و در سوره کهف در جریان ملاقات حضرت موسی با خضر چنین می فرماید: «فوجدا عبدا من عبادنا آتیناه رحمه من عندنا و علمناه من لدنا علما».

تا این که (خضر) بنده ای از بندگان ما را یافتند که از جانب خود به او رحمتی عطا کرده و از نزد خود به او دانشی آموخته بودی.

6 – هر کجا نامش برده شود فورا حاضر می گردد

امام رضا (علیه السلام) در باره این ویژگی می فرماید: «و انه لیحضر حیث ما ذکر فمن ذکره منکم فلیسلم علیه».

هر کجا از او یاد شود همانجا حاضر می شود، پس هر یک از شما به یاد او افتاد بر او سلام کند.

7 – حضور همه ساله در مراسم حج

امام رضا (علیه السلام) می فرماید: «و انه لیحضر الموسم کل سنه فیقضی جمیع المناسک و یقف بعرفه فیومن علی دعاء المومنین».

همه ساله در مراسم حج حضور می یاب و تمام مناسک حج را نیز انجام می دهد، و در عرفات در کنار سایر حجاج خانه خدا می ایستد و بر دعای مومنین آمین می گوید.

8 – همراهی با امام زمان

از روایات استفاده می شود علاوه بر آن که آن بندۀ شایستۀ خداوند، در دوران غیبت حضرت مهدی علیه السّلام مونس تنهایی های آن امام پنهان خواهد بود، در دوران حکومت آن حضرت نیز دارای نقش مهمی خواهد بود.

امام رضا علیه السّلام: فرمودند: «إنّ الخضر شرب من ماء الحیاة فهو حی لا یموت. . . و سیؤنس اللّه به وحشة قائمنا فی غیبته»

در برخی روایات آمده است که امام صادق(علیه السلام) فرمودند:

«خداوند به حضرت خضر(علیه السلام) عمر طولانی عطا فرمود؛ زیرا خدا می خواست به قائم ما (حضرت مهدی(عج) عمر طولانی بدهد و می دانست) که بندگانش بر طول عمر او اشکال خواهند کرد، به همین جهت، عمر بنده اش حضرت خضر را طولانی گردانید که عمر طولانی حضرت قائم به آن تشبیه شود. »

9 – اندرزگویی و نصیحت پذیری

از دیگر ویژگی های حضرت خضر (علیه السلام) این است که هم به دیگران توصیه و اندرز می داده و هم دنبال آن بوده که از نصایح و گفته های بزرگان و صالحان کمال بهره و استفاده را ببرد. مثلا گاه می بینیم که معصومین (علیهم السلام) امثال امام صادق و امام باقر و امام زین العابدین وصایای او را به موسی و اندرزهای خضر را به دیگران برای ما نقل کرده اند. و گاهی هم روایت کرده اند که خضر به محضر شان می رفته و در خواست نصیحت و توصیه می نموده مثلا به امیر المومنین پیشنهاد کرد که مرا به کاری راهنمایی کن که اگر آن را انجام دهم خداوند مرا از آتش جهنم نجات دهد.

 نحوه زندگی

در روایتی از امام رضا (علیه السلام) نقل شده که می فرماید: حضرت خضر (ع) از آب حیات خورد، او زنده است و تا دمیده شدن صور از دنیا نمی رود، او پیش ما می آید و بر ما سلام می کند، ما صدایش را می شنویم و خودش را نمی بینیم، او در مراسم حج شرکت می کند و همه مناسک را انجام می دهد، در روز عرفه در سرزمین عرفات می ایستد و برای دعای مؤمنان آمین می گوید. خداوند به وسیله او در زمان غیبت، از قائم ما رفع غربت می کند و به وسیله او وحشتش را تبدیل به انس می کند. از این حدیث استفاده می شود که حضرت خضر (ع) جزء سی نفری است که همواره در محضر حضرت بقیة الله (عجل الله تعالی فرجه الشریف و روحی لتراب مقدمه الفداء) هستند و رتق و فتق امور به فرمان آن حضرت در دست آن هاست.

محل ملاقات

براساس حدیثی از امام صادق علیه السلام، مسجد سهله در کوفه محل همان صخره ای است که ظهور خضر بر حضرت موسی در کنار آن صورت گرفته است.

با توجه به این حدیث، احتمالا در آیات مربوط، مقصود از «مجمع البحرین» (مَجمَع بَینهما) دجله و فرات است.

  معجزات

از معجزاتش این بود که بر هر زمین خشکی می نشست، زمین سبز و خرم می شد و دلیل نامش به خضر (سبز) نیز همین است. خضر، طولانی ترین عمر را دارد و از لحاظ اینکه خضر و الیاس هر دو در این جهان زنده و جاوید ند، به یکدیگر شبیه اند! نقل است که آن دو، هر سال به حج می روند، کعبه را طواف می کنند ولی مردم آن ها را نمی شناسند. خضر همه روزه در بیابان ها و الیاس در میان دریا ها می گردند، تا گم شدگان را به راه بیاورند.

او یک دانشمند الهی بود، و مشمول رحمت خاص پروردگار، و مامور به باطن و نظام تکوینی جهان، و آگاه از پاره ای از اسرار، و از یک جهت معلم موسی بن عمران، هر چند موسی در پاره ای از جهات بر او مقدم بوده است.

 مکان های منتسب به حضرت خضر

در شش کیلو متری شهر قم کوهی وجود دارد که از فراز آن می توان همه شهر را با یک نگاه طی کرد. این کوه منسوب به حضرت خضر (ع) با قدمت سه هزار سال است. می گویند بر قله این کوه در سه هزار سال پیش غاری بوده است که خضر پیامبر (ع) در آن غار به عبادت و نیایش می پرداخت، غاری که امروز به مسجد کوچکی با ظرفیت ۱۰ تا ۱۵ نفر تبدیل شده است و سال ها پیش از این در حالی که هنوز قم آنقدر بزرگ نشده بود که خود را به دامنه این کوه برساند معبد عارفان و ساکنان و اوقاد بود، و خلوت کده ای برای شب زنده داری و عبادت عالمان و عاشقان طریقت حق بوده است و هم چنین گویند حضرت خضر نبی(ع) در مسجد اموی همواره نماز می گذاشته است مکان نماز ایشان در سمت شرقی قبله (جنوب شرقی) نزدیک مناره شرقی بوده است. اکنون نزدیک به محراب اصلی مسجد و به موازات مقام هود بر دیوار قبله عنوان «هذا مقام خضر النبی» بر تابلویی سبز دیده می شود. شایان گفتن است در بسیاری از نقاط سوریه مقام حضرت خضر دیده می شود.

رد ابهامات

بخشی از این روایات به نقل جزئیات ملاقات موسی و خضر اختصاص یافته و در بخشی از آن ها نیز به مضامینی چون تعیین هویت خضر و پیامبر بودن یا نبودن او توجه شده و متضمن مطالبی چون حاضر شدن او نزد اهل بیت علیهم السلام و تسلیت گویی به آنان برای وفات پیامبر اسلام و نیز همراهی او با ذو القرنین در جستجوی چشمه حیات و زنده بودن او است.

در واقع، ایجاز آیات و ابهامات موجود در ماجرای موسی و خضر موجب بروز اقوال و آرای مختلف تفسیری شده و همچنین مسائل و مباحث فراوانی را در میان عالمان اسلامی پدید آورده است، چنان که بحث از مسائلی چون نام و نسب خضر، پیامبر بودن یا نبودن او، و عمر جاودانه او، صفحات متعددی از تفاسیر و تواریخ و تراجم اسلامی، به ویژه آثار صوفیانه، را اشغال کرده است.

اقوال مقاتل بن سلیمان را می توان سرچشمه عناصر گوناگون داستان موسی و خضر در منابع اسلامی، خصوصآ تفاسیر قرآن، به شمار آورد.

ماجرای خواندنی ملاقات خضر نبی(علیه السلام ) با امام حسن مجتبی(علیه السلام )

مطابق روایات امام رضا(علیه السلام )، حضرت خضر در تاریخ اسلام حضوری پر رنگ دارد و در این دوران خانة خضر و محلّ سکونت او بیشتر در «مسجد سهله» است. (. بحارالأنوار، ج 52، ص 376

امام رضا(علیه السلام ) در روایتی درباره خضر (علیه السلام ) می فرماید: حضرت خضر از آب حیات خورد و او زنده خواهد ماند تا در صور بدمند و همه زندگان بمیرند، و می آید به نزد ما و بر ما سلام می کند و ما صدای او را می شنویم و او را نمی بینیم، و هر جا که نام او مذکور شود، اودر آن جا حاضر می شود، پس هر که او را یاد کند، بر او سلام کند، و در هر موسم حج در مکه حاضر می شود و حج می کند و در عرفات وقوف می کند و برای دعای مؤمنین آمین می گوید. زود باشد که حق تعالی خضر را مونس قائم آل محمد صلوات اللّه علیهم  گرداند در وقتی که آن حضرت از مردم غایب گردد، و در تنهایی رفیق آن حضرت باشد. (2)2- کمال الدین تمام النعمه تا ص 390

مطابق روایات، خضر علیه السلام بارها به خدمت ائمه علیهم السلام رسیده است. روایات او را اوّلین تسلیت گوینده به امیرالمؤمنین(علیه السلام ) در رثای پبامبر(صلی الله علیه و آله) می دانند. (. من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 231

حضرت علی(علیه السلام ) خضر را با عنوان «برادرم» یاد می کردند و خضر نیز ارادتی ویژه به امیرمؤمنان(علیه السلام ) داشت و گاه و بیگاه و در منظر دیگران آن را به نمایش می گذاشت، شاید به اشتباه خود در شناخت جایگاه ایشان پی ببرند. (بحارالأنوار، ج 10، ص 119

ملاقات خضر(علیه السلام ) با امام حسن مجتبی(علیه السلام )

ماجرای ذیل واقعه ملاقات امام حسن مجتبی علیه السلام با حضرت خضر(ع) است که در کتاب عیون اخبار الرضا(علیه السلام ) امام جواد(علیه السلام ) آن را چنین نقل کرده است: ( اقبل أمیرالمؤمنین علیه السلام ذات یوم ومعه الحسن بن علی علیهما السلام وسلمان الفارسی رضی الله عنه وأمیر المؤمنین علیه السلام متکئ علی ید سلمان فدخل المسجد الحرام إذ اقبل رجل حسن الهیئة واللباس فسلم علی أمیر المؤمنین علیه السلام فرد علیه السلام. . . . .

امیرمؤمنان همراه حسن بن علی علیهما السلام می آمد و به دست سلمان تکیه داده بود. وارد مسجد الحرام شد و نشست، مردی خوش قیافه و خوش لباس پیش آمد و به امیر مؤمنان علیه السلام سلام کرد. حضرت جواب سلام وی را داد. او نیز پس از این که نشست گفت: یا امیر مؤمنان سه سؤال از شما می پرسم، اگر جواب آنها را دادید، میفهمم مردمی که بعد از پیامبر حکومت را متصرف شدند در باره تو مرتکب عملی اشتباه شده اند و با این کار خود را محکوم ساخته ا ند و در دنیا و آخرت خویش آسوده و در امان نیستند.

اما اگر جواب سؤالاتم را ندادی میفهمم که تو هم با آنها برابری. امیر مؤمنان (علیه السلام ) به او فرمودند: هر چه می خواهی از من بپرس!

او گفت: وقتی انسان می خوابد روحش کجا می رود؟ چگونه می شود که انسان گاهی به یاد می آورد و گاهی فراموش می کند و چگونه می شود که فرزند انسان مانند عموها و دائیهایش می شود؟ یعنی ویژگی های وراثتی آنها را به ارث می برد.

امیر مومنان روبه امام حسن(علیه السلام ) کرد و فرمود: جوابش را بده. امام حسن مجتبی (علیه السلام ) فرمود: روح انسان به ریح (باد) و ریح هم به هوا بسته شده و تعلق دارد تا آن موقع که صاحب روح حرکت نماید و می خواهد بیدار شود، اگر پروردگار به روح اجازه فرماید که به سوی بدن برگردد، روح باد را و باد هوا را می کشد تا این که روح به سوی بدن برمی گردد و وارد بدن می شود و اگر خدا اجازۀبازگشت را به روح نفرماید در این صورت هوا باد را و باد روح را جذب می کند و دیگر تا روز بعث، میعاد و قیامت به سوی صاحبش برنخواهد گشت. و به همین ترتیب امام حسن (علیه السلام ) جواب سوالهای دیگر او را داد.

آن مرد فرمود: گواهی می دهم که تو وصی وخلیفه بر حق بعد از پیامبری.

و گواهی می دهم که حسن بن علی جانشین و انجام دهنده وظایف امامت توست و گواهی می دهم حسین بن علی جانشین حسن وانجام دهنده وظایف امامت حسن بن علی است.

و گواهی می دهم که مردی از فرزندان حسن است که تا هنگام ظهور به کنیه و نام خوانده شود. او زمین را از عدالت پر میکند چنان که از ستم پر شده است.

و گفت: درود و رحمت و برکات خدا بر تو باد، ای امیر مؤمنان!، سپس برخاست و رفت. امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند: ای ابا محمد! دنبالش برو و ببین کجا می رود؟ حسن بن علی(علیهما السلام ) بیرون آمده و فرمودند: به محض این که پایش را از مسجد بیرون گذاشت نفهمیدم به کدام سمت از زمین خدا رفت. امام علی(علیه السلام )فرمود: ای ابا محمد! او را می شناسی؟ گفتم: خدا و پیغمبرش و امیر مؤمنان داناترند. امام علی (علیه السلام ) فرمود: او خضر(علیه السلام ) بود. ( عیون اخبار الرضا(علیه السلام )، ج 1، ص12، ح 35

در روایات چهار پیامبر را می توانیم ببیینم که عمری چند هزار ساله یافته اند و از زمان خود تا کنون زنده هستند. این پیامبران عبارتند از:

1- ادریس(علیه السلام)؛ – 2- الیاس(علیه السلام)؛ – 3- خضر(علیه السلام)؛ – 4- مسیح(علیه السلام).

از میان آنان خضر و الیاس در زمین و مسیح و ادریس در آسمان زیست می کنند. (. المیزان فی تفسیرالقرآن، ج 13، ص 353-

در این میان خضر و الیاس با هم برادرند و هم دوره با ذوالقرنین بوده اند. برخی او را متولّد «فارس» معرفی کرده اند. (. تاریخ طبری، ج1، ص188-

در روایتی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که فرمودند:

«خضر، پیغمبر مرسل بود و حق تعالی او را بر قوم او مبعوث گردانید و او قوم خود را به توحید و به اقرار انبیا و رسل و کتب انبیا دعوت نمود و معجزه او این بود که بر بالای چوب خشکی یا بر زمین ساده بی گیاهی نمی نشست جز آنکه آنها سبز می شد و او را خضر از این جهت نامیدند؛ زیرا که خضر مشتق از سبزیست و اسم او تالیا بن ملکان ست که اجداد او به نوح منتهی می شوند. »(. علل الشّرائع، ج 1، ص 59-

گفته شده او در سفری همراه با ذوالقرنین بوده و هر دو به دنبال آب حیات می گشته اند. پس از طیّ مسافتی طولانی خضر آب حیات را یافته و از آن می نوشد و ذوالقرنین بی بهره می ماند. (4- کمال الدّین وتمام النّعمه، ج 1، ص 298-

البتّه در روایات، گاه علّت طول عمر او را دعای حضرت آدم(علیه السلام) گفته اند. (. المیزان فی تفسیر القرآن، ج 13، ص 35-

در روایات مربوط به معراج رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آمده که بوی مطبوعی را ایشان در آسمان احساس می کنند. وقتی از علّت آن می پرسند، پاسخ می شنوند این بو مربوط به خانه زن و شوهری است از مومنان به حضرت خضر بوده و پس از برملا شدن ایمانشان در خانه خود زنده زنده به آب جوش افکنده شده و سپس خانه را برسرشان ویران می کنند. (المیزان فی تفسیر القرآن، ج 13، ، ص 672-

گزارش های بسیار کمی درباره پس از این ایّام تا زمان ظهور اسلام به دست ما رسیده است، از همین رو به نقش این پیامبر خدا در تاریخ اسلام نگاه می کنیم. روایتی از حضرت رضا(علیه السلام) در منابع شاخص و معتبر ما آمده که گویای حضور پررنگ و فعّال حضرت خضر در تاریخ اسلام است. در این دوران خانه خضر و محلّ سکونت او در «مسجد سهله» است

خضر(علیه السلام)، در خدمت ائمه اطهار(علیه السلام)

گزارش های بسیار کمی درباره پس از این ایّام تا زمان ظهور اسلام به دست ما رسیده است، از همین رو به نقش این پیامبر خدا در تاریخ اسلام نگاه می کنیم. روایتی از حضرت رضا(علیه السلام) در منابع شاخص و معتبر ما آمده که گویای حضور پررنگ و فعّال حضرت خضر در تاریخ اسلام است. (8- کمال الدّین و تمام النّعمه، ج 2، ص 390. در این دوران خانه خضر و محلّ سکونت او در «مسجد سهله» است. (. بحارالأنوار، ج 52، ص 376-

روایات نقل شده در منابع شیعه و سنّی حاکی از آن است که خضر اوّلین تسلیت گوینده به امیرالمۆمنین(علیه السلام) در رثای پبامبر(صلی الله علیه و آله) بود10- من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 231؛ ضائل پنج تن علیهم السّلام در صحاح ششگانه اهل سنّت، ج 3، ص 393-

او را صحابه حاضر نیز مشاهده کرده بودند. حضرت علی(علیه السلام) خضر را با عنوان «برادرم» یاد می کردند و خضر نیز ارادتی ویژه به امیرمۆمنان(علیه السلام) داشت و گاه و بیگاه و در منظر دیگران آن را به نمایش می گذاشت، شاید به اشتباه خود در شناخت جایگاه ایشان پی ببرند. (. بحارالأنوار، ج 10، ص 119- جالب این است که گاه حضرت علی(علیه السلام) بلافاصله پس از این صحنه، اعلام می کردند هر سۆالی دارید با من مطرح کنید که من به راه های آسمان از زمین آگاه ترم و در مقابل، حاضران می پرسیدند: تعداد موهای سر ما چند تاست؟!!!

خضر، پیغمبر مرسل بود و حق تعالی او را بر قوم او مبعوث گردانید و او قوم خود را به توحید و به اقرار انبیا و رسل و کتب انبیا دعوت نمود و معجزه او این بود که بر بالای چوب خشکی یا بر زمین ساده بی گیاهی نمی نشست جز آنکه آنها سبز می شد و او را خضر از این جهت نامیدند؛ زیرا که خضر مشتق از سبزیست و اسم او تالیا بن ملکان ست که اجداد او به نوح منتهی می شوند

روزی امیرالمۆمنین(علیه السلام) همراه حسن بن علی(علیه السلام) می آمد و به دست سلمان تکیه کرده بود تا وارد مسجد الحرام شد و نشست، مردی خوش قیافه و خوش لباس پیش آمد و به امیر المۆمنین(علیه السلام) سلام کرد، حضرت جوابش را دادند. او نشست آنگاه عرضه کرد: یا امیرالمۆمنین سه مسئله از شما می پرسم و سپس پرسش های خود را طرح می کند و امام(علیه السلام) به حضرت مجتبی(علیه السلام) امر می کنند که او پاسخ دهد و ایشان نیز پاسخ داده و مایه تحیّر حاضران می شوند. (12- الکافی، ج 1، ص 526-

در منابع جریان دیدار خضر با دیگر امامان(علیهم السلام) و تسلّا دادن به ایشان در مصائب و ناراحتی ها(13- برای نمونه ر. ک: بحارالأنوار، ج 46، ص 145-

و گاه بزرگانی مانند مرحوم نخودکی اصفهانی(. ر. ک: نشان از بی نشان ها، ج1، ص286- قابل مشاهده است که برای پرهیز از طولانی شدن مطلب به همین مقدار اکتفا می شود.

خضر و امام زمان(علیه السلام)

خداوند متعال خضر را حجّتی قرار داد تا هر که درباره طول عمر امام زمان(عج) دچار شکّ و تردید شود، به ایشان بنگرد و ببیند خداوند بندگانی از طایفه انسان ها دارد که چند هزار سال عمرشان از امام عصر(عج) بیشتر است. (. نکته قابل تأمّل اینجاست که در روایات و منابع دینی تا پیش از دوره معاصر طول عمر امام زمان(عج) را با معمّرین (افرادی که طول عمر داشته اند) مقایسه می شد؛ امّا متأسّفانه از اواسط دهه 40 شمسی، ادبیّاتی با برخی از نوشته های حتّی بزرگان دین رایج شد که برای اثبات طول عمر امام زمان(عج) به درختان و حیوانات و دیگر موجودات دیرزیست هم استناد شده که هم از نظر منطقی مقایسه غلط و غیر قابل قبولی است و موجب وهن فرهنگ متعالی شیعی می شود هم نوعی توهین به شأن امام(ع)به حساب می آید و ای کاش می شد این بخش از آثار و تألیفات مهدوی مورد بازنگری قرار گیرند. ).

علاوه بر این، او در دوره غیبت و پس از ظهور به سان انیسی مهربان و همراهی دل سوز در خدمت امام عصر(عج) خواهد بود:

خضر (علیه السلام) از آب حیات نوشید و بنابراین تا روز قیامت زنده خواهد بود، او به نزد ما می آید و بر ما سلام می کند و ما صدای او را می شنویم، گرچه او را نمی بینیم و او در هر جا که یاد شود، حضور می یابد. پس هر کس از شما که او را یاد نمود به او سلام کند. او در هنگام حج در مکّه حضور می یابد و جمیع عبادات و مناسک را به جا می آورد و در عرفه، وقوف می کند و برای مۆمنان دعا می نماید و به زودی خداوند در هنگام ظهور قائم ما وحشت و تنهایی او را، به انس مبدّل می سازد و او در کنار حضرت مهدی(عج) حضور می یابد. »(16- کمال الدّین و تمام النّعمه، ج 2، ص 390.

سلام بر او به گاه ولادت و حیات و در تمام لحظاتی که با ماست و در خدمت مولای ما.

نسب شناس

همانگونه که تاریخ نویسان در نام حضرت خضر اختلاف دارند، در نسب او نیز اختلاف دارند. که صحیح ترین آن ها و آنچه که از پیامبر رسیده این است که نامش (تالیا) بلیا بن ملکان بن عامر بن ارفخشد بن سام بن نوح می باشد. و خضر لقب او است، زیرا هر کجا گام می نهاده زمین از قدومش سر سبز می شده است.

بنا بر این خضر از اولاد سام بن نوح و پسر خالهٔ ذوالقرنین بوده است. پس نام اصلی وی خضر نبوده بلکه به خاطر صفاتی که در او بوده است به خضر معروف شده است.

ابن حبیب (متوفی ۲۴۵)، که از قدیم ترین مورخان مسلمانی است که از خضر نام برده، او را از اعقاب اسحاق نبی دانسته و نامش را خضرون بن عمیایل ذکر کرده است.

ابن قتیبه (متوفی ۲۷۶) به نقل از وهْب بن منبّه، نام خضر را بَلیا پسر مَلکان که پادشاهی بسیار بزرگ بوده  آورده و نسب او را در نهایت به نوح پیامبر رسانده است.

مقدسی (متوفی بعد از ۳۵۵) خضر را، براساس اقوال مختلف، با پیامبرانی چون ارمیا یاالیسَع یکی دانسته است.

به نوشته وی، بسیاری از مردم او را پسرخاله و وزیر ذوالقرنین می دانند.

از جمله اقوال غریب درباره نژاد و نسب خضر آن است که گفته اند پدر یا مادر او ایرانی یا رومی اند یا این که او فرزند فرعون زمانِ موسی است یا حتی برخی او را فرزند بلافصل آدم علیه السلام شمرده اند. ابن حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییزالاصحابة، ج۲، ص۲۴۶.

 امکان رؤیت

در اینکه آیا می شود حضورا به خدمت خضر رسید یا نه باز روایات دو دسته هستند.

دسته اول آن هایی می باشند که امکان رؤیت را نفی کرده حتی از امامان معصوم.

مثلا از امام رضا (علیه السلام ) نقل شده که فرمود: «و انه لیاتینا فیسلم فنسمع صوته و لا نری شخصه». خضر نزد ما می آید و به ما سلام می کند پس ما صدایش را می شنویم ولی شخص او را نمی بینیم.

همچنین از حضرت رضا (علیه السلام ) روایت شده که هنگامی که رسول خدا رحلت کرد شخصی در خانه اهل بیت آمده و به آنان تعزیت و تسلیت گفت، اهل بیت صدایش را می شنید ند اما شخص او را نمی دید ند، حضرت امام علی (علیه السلام ) فرمود این خضر است که آمده و مصیبت پیامبر را به شما تعزیت می دهد.

دسته دوم روایاتی هستند که از آن ها چنین بر می آید: علاوه بر اینکه معصومین صدای خضر را می شنید ند شخص او را نیز می دید ند و گاهی هم یاران امام با خضر ملاقات می کردند. و بارها دیده شده که به حضور امامان رسیده و سؤالاتی از آنان کرده که در برخی موارد پاسخ پرسش ها را به فرزند معصومشان واگذار کرده اند.

همانگونه که روایت شده امام باقر در حج بود ند مردی به حضور امام رسید و دو زانو نشست و از آن حضرت سؤالی کرد. امام باقر فرمود ند از فرزندم جعفر (علیه السلام ) بپرس. و در آخر خبر آمده که امام باقر فرمود: این خضر است.

همچنین از ملاقات های مکرر خضر با حضرت امیر که هم میثم تمار او را دیده و هم شرطة الخمیس شخص خضر را دیده بودند و به گمان اینکه او دشمن علی است و از تاریکی شب آمده است استفاده کند تا علی را ترور بنماید. و همچنین از ملاقات و گفتگوی مکرر خضر با امام زین العابدین در مدینه و در بین راه مکه و مدینه و از فرستادن امام صادق (علیه السلام ) چوبی از درخت طوبی را جهت رفع تشنگی داود رقی به وسیله او و روایات متعدد دیگر استفاده می شود. خضر (علیه السلام ) با اهل بیت (علیه السلام ) تماس حضوری داشته بلکه بسیاری اوقات کارهای معصومین را نیز انجام می داده است. اما نسبت به سایر مردم در زمان حیات معصومین گاه گاهی مورد رؤیت بوده است و اما در زمان غیبت، همانند خود امام زمان جز در موارد بسیار نادر، برای احدی قابل رؤیت و شناسایی نمی باشد.

البته عزیزان توجه داشته باشند تاریخ ای پیامبر عزیز بیش ا ز اینهاست که در اینجا بتوان آورد و جایگزین کرد. .

از منابع فراوان و زیاد که بعضی را در بالا آوردیم

یادداشت ارسالی از آیت الله امینی گلستانی